Κ.ΚΡΙΑΡΗΣ: 60 ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΟΥΣ ΚΡΗΤΙΚΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ

*Ας μην ξεχαστεί ποτέ, αυτός ο ήρωας
και ας είναι φωτεινό παράδειγμα
προσφοράς, ανδρείας και πατριωτισμού

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Ο Κωνσταντίνος Κριάρης είναι ένας από τους ήρωες των Κρητικών επαναστάσεων του 19ου αιώνα, που δεν πρέπει να τον σκεπάσει η σκόνη της ιστορίας.
Για το λόγο αυτό, πρέπει να μνημονεύουμε το παράδειγμά του και να το προβάλλουμε, έστω και αν η πατρίδα δεν είναι τώρα σκλαβωμένη όπως κάποτε. Σήμερα έχει άλλα προβλήματα και αντιμετωπίζει σύνθετες δυσχέρειες. Και αυτό σημαίνει πως ποτέ δεν θα πάψει να έχει ανάγκη από τη βοήθειά των πολιτών της.
Ο Κωνσταντίνος Κριάρης γεννήθηκε τον Μάρτιο του 1797 στο χωριό Κουστογέρακο της επαρχίας Σελίνου της Κρήτης. Οι ρίζες της οικογένειάς του ήταν από τη γενιά των Μπενήδων. Ο πατέρας του, που αρχικά τον αποκαλούσαν Μπενή μετονομάστηκε σε Κριγιάρης το 1769 επί Δασκαλογιάννη, λόγω του ατίθασου και ορμητικού χαρακτήρα του και της ανδρείας του.

Ο Κωνσταντίνος μέχρι το 1821, δούλευε σαν ποιμένας στον πατέρα του. Όταν ξέσπασε η Επανάσταση, μαζί με τα πέντε αδέλφια του άρπαξαν τα όπλα και τάχτηκαν υπό την ηγεσία του πατέρα τους. Αργότερα μετά την μάχη της Μονής Σελίνου, ο Κωνσταντίνος ανακηρύχθηκε καπετάνιος του Κουστογεράκου, διότι ο πατέρας του ήταν πλέον πολύ μεγάλος σε ηλικία. Στη μάχη της Μονής βρήκαν φρικτό θάνατο τρία αδέρφια του. Έκτοτε ακολούθησε παντού τον πρωτοκαπετάνιο Κουμή ως υπαρχηγός του.
*Ο Κωνσταντίνος Κριάρης. Πίνακας του Γιάννη Διαμαντάκη

Αξίζει να σημειώσουμε ότι κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 η μεγάλη οικογένεια των Μπενήδων έχασε 28 μέλη της
Όταν ολοκληρώθηκε η Επανάσταση ο Κουμής με τον υπαρχηγό του Κωνσταντίνο Κριάρη και τα δύο επιζήσαντα αδέρφια του, τους Θεόδωρο και Βαρδή Κριάρη, κατέφυγαν στο Ναύπλιο, όπου ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας, τους παρασημοφόρησε και τους πρόσφερε εθνικές γαίες να τις καλλιεργούν και να επιζήσουν.
Δεν έμεινε όμως άπραγος για πολύ στην ελεύθερη Ελλάδα. Το 1830 με τον Κουμή και άλλους Κρητικούς οπλαρχηγούς, αποβιβάσθηκε ξανά στην Κρήτη, υψώνοντας για άλλη μια φορά τη σημαία της Επανάστασης. Ο Κουμής και ο Κριάρης με άλλους επτά, αποβιβάσθηκαν στη νησίδα της Γραμβούσας και την κατέλαβαν. Οι άλλοι οπλαρχηγοί αποβιβάσθηκαν τη Σούγια του Σελίνου.
Το 1833, στο χωριό Μουρνιές της Κυδωνίας συγκεντρώθηκαν οι πρόκριτοι της Κρήτης και ομόφωνα ζήτησαν για άλλη μια φορά την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Οι Πρόξενοι της Γαλλίας Αγγλίας πρότρεπαν τους συναθροισθέντες να ζητήσουν… την προστασία των χωρών τους, και όχι την ένωση με την Ελλάδα!!! Οι Κρητικοί αρνήθηκαν να ακούσουν τους προξένους, οι οποίοι δυσαρεστήθηκαν και πρότρεψαν τον Μουσταφά Πασά να συλλάβει τους πρόκριτους και να τους τιμωρήσει παραδειγματικά. Ο Μουσταφά Πασάς άλλο που δεν ήθελε. Πολιόρκησε το χωριό και συνέλαβε 90 και πλέον κατοίκους από τους οποίους απαγχόνισε τρεις.
Τότε ο Κριάρης, πρόκριτος Σελίνου, κατόρθωσε να δραπετεύσει και καταφύγει στα λημέρια Λευκών Ορέων. Μετά την παρέλευση έξι μηνών κατόρθωσε ο γέροντας πατέρας του, δωροδοκώντας τους Τούρκους να δοθεί στον γιο του Κωνσταντίνο αμνηστία. Έτσι μπόρεσε να επιστρέψει στο χωριό του. Έκτοτε πέρασαν 8 ήσυχα χρόνια.
Το 1841 όμως, ο ανήσυχος Κριάρης, έπαιξε πάλι πρωταγωνιστικό ρόλο, στην Τρυπητή με τον Κουμή ως εκλεγμένος αρχηγός Σελίνου, όταν στην Κρήτη σημειώθηκε νέα εξέγερση.
Συνεννοήθηκε με τους άλλους οπλαρχηγούς και πήρε μέρος με τους Σελινιώτες στην πρώτη μάχη που δόθηκε στο χωριό Πρόβαρμα της περιοχής Αποκορώνου. Στη μάχη εκείνη οι επαναστατημένοι θαύμασαν την ανδρεία του Κριάρη και η φήμη του εξαπλώθηκε σε όλη την Κρήτη. Και η εξέγερση όμως αυτή δεν είχε αίσιο τέλος και μετά την αποτυχία της, ο Κριάρης που τον καταδίωκαν οι Τούρκοι κατέφυγε και πάλι στην Ελλάδα. Ο βασιλεύς Όθων τον τίμησε με αργυρό και χάλκινο παράσημο του Σωτήρος και του απένειμε το βαθμό του λοχαγού της Φάλαγγας.
*Μια από τις επαναστατικές συνελεύσεις των Κρητών στη θέση "Μπουτσουνάρια" το 1883

Διέμενε πλέον στην Αθήνα και όταν ο Καλλέργης έκανε την Επανάσταση της 3ης του Σεπτέμβρη ο Κριάρης, στάθηκε με άλλους Κρητικούς στο πλευρό του, ενώ αργότερα επανήλθε στην Κρήτη. Έμενε ζώντας ήσυχα στο χωριό του έως το 1858. Τότε ακριβώς, εξερράγη νέο κίνημα των Κρητικών, ευτυχώς όμως αναίμακτο. Οι οπλαρχηγοί της Κρήτης συγκεντρώθηκαν στη θέση «Μπουτσουνάρια», καθώς και πρόκριτοι, και πλήθος λαού, που ζητούσαν την κατάργηση του κεφαλικού φόρου και πολλά άλλα προνόμια. Εκεί ο Κριάρης είχε εκλεγεί Γενικός Φρούραρχος αυτής της συνάθροισης.
Το 1866 σημειώθηκε στην Κρήτη με αφορμή μια ακόμα επανάσταση των Κρητικών, η ανατίναξη της Μονής Αρκαδίου. Ο Κωνσταντίνος Κριάρης, δεν έλειψη ούτε από αυτήν εξέγερση. Όντας Γενικός Αρχηγός πήρε μέρος στις 17 και 18 Αυγούστου 1866 στις δύο μεγάλες μάχες στο Σταυρό Κανδάνου. Εκεί τραυματίσθηκε στον δεξιό κρόταφο, ενώ ο τέταρτος αδελφός του, ο Θεόδωρος, έχασε τη ζωή και κατεκρεουργήθηκε από τους Τούρκους.
Στην Κρήτη επικράτησε ο θρύλος, ότι ο Κριάρης δεν έκλαιγε ποτέ. Όταν μάλιστα σκοτώθηκε ο αδελφός του Θεόδωρος οι Τούρκοι τον κατακρεούργησαν και πετούσαν προς την πλευρά των Ελλήνων κομμάτια από το πτώμα, φωνάζοντας:
-Έλα Κριγιάρη, να πάρεις κρέας.
Και αυτός απαντούσε με σκληράδα:
-Δεν με γνοιάζει σκύλοι. Έχει παιδιά και θα πάρουν το αίμα του πίσω.
Στην επανάσταση του 1866 ο Κριάρης, πήρε μέρος σε 84 μάχες, όπως μεταξύ άλλων οι δύο μάχες του Σταυρού της Κανδάνου, της Παλαιοχώρας , του Κουστογεράκου, της Αχλάδας, του Ομαλού των Ποροσελιών, της Κισσάμου, των Σταυρακιών, του Κακόπετρου, του Καστελίου της Αγριμοκεφάλας, των Φωκιών, του Θερίσου, των Μπουτσουναριών των Κάμπων, του Βαφέ, της Κάινας, των Μπεμονίων, του Μελιδονίου, της Αράδενας της Αγίας Ρουμέλης, του Καλλικράτη του Μπρόσνερου κ.ά.
Η επανάσταση του 1866 πνίγηκε στο αίμα και άρχισε να φυλλοροεί κατά τα τέλη του 1868.Οι οπλαρχηγοί παραδόθηκαν στους Τούρκους. Ο ανυπότακτος Κριάρης διέλυσε το στρατόπεδό που είχε στη Σαμαριά πήρε μαζί του οκτώ πιστούς στρατιώτες του και τον γιό του Γεώργιο και προσπάθησε να βρει καράβι για να επιστρέψει στην Ελλάδα. Κρυβόταν σε μια σπηλιά στη θέση Πελεκάνος, περιμένοντας. Οι Τούρκοι ανακάλυψαν το κρησφύγετο του και νύχτα τον περικύκλωσαν. Έγινε μάχη και ο Κριάρης με τους δικούς του επιχείρησε απελπισμένη έξοδο. Πέφτουν νεκροί δύο συμμαχητές του, ο Γεώργιος Λιατάκης και ο Μιχαήλ Αντωνομανολάκης. Ο Κριάρης τραυματίσθηκε, αλλά κατόρθωσε αιμάσσων να διαφύγει με το γιο του, βαδίζοντας επί δύο ώρες. Οι Τούρκοι ακολουθώντας τις σταγόνες του αίματος, κατόρθωσαν να τον εντοπίσουν εκ νέου, στο χωριό Μουστάκο, όπου κατέφυγε σε ένα ερημοκκλήσι και αργότερα σε ένα ελαιοτριβείο, μισοπεθαμένος.
*Η κηδεία του Κριάρη στην εφημερίδα "Αιών"

Όταν έφτασαν εκεί οι Τούρκοι, οι χωρικοί ρώτησαν τον Κριάρη τι να κάνουν. Αυτός τους υπέδειξε να συναντήσουν τον επικεφαλής Τούρκο Φούσκη Σελήμ Αγά, να του πούνε ότι ο Κριάρης είναι πληγωμένος και να πάει να τον παραλάβει. Ο Σελήμ Αγάς, άφοβος και αυτός αλλά και παλαιός φίλος του Κριάρη πήρε ένα στρατιώτη και πήγε. Όταν τον συνάντησε του είπε:
-Γιάντα μωρέ καϋμένε Κριγιάρη, δεν επροσκύνησες κι’ εσύ σαν και τσ’ άλλους; ‘Ενα Σουλτάνο μωρέ ήθελες να πολεμήσης;
Ο Κριάρης απάντησε:
- Ετσά μου ήτονε γραφτό να το πάθω, τσή τιμής μου ήτονε, γιατί πολεμούσα με ένα αυτοκράτορα Σουλτάνο, και τσή τιμής μου, γιατί δεν επροσκύνησα τον αλλόθρησκο μου.
Ο συνοδός του Φούσκη Σελήμ Αγά, τότε κατάλαβε πως είχε μπροστά του τον ξακουστό Κριάρη σήκωσε το όπλο του φωνάζοντας:
-Και ποιος μ’ απαντά μωρέ σκατόπιστε αν σου κεντήσω με το τουφέκι; Πόσα παλληκάρια σκύλε, έχεις φαγωμένα;
Ο δε Κριάρης του απάντησε
-Χάρι σου ‘χα να μου κεντήσης όταν ήμουν ζωντανός, μα εδά που είμαι αποθαμμένος, θέλεις κέντησε το θέλεις μη το κεντήσης.
Τότε ο Φούσκης απομάκρυνε το όπλο του συνοδού του φωνάζοντας:
-Όξω μουρτάτη (ύβρις Τουρκική), αποθαμμένο άνθρωπο μωρέ φοβερίζεις;
Ο Φούσκης Σελήμ Αγάς, που τον συνέλαβε στις 20 Ιανουαρίου 1869, φόρτωσε τον Κριάρη σε ένα μουλάρι και τον οδήγησε στον Γενικό Διοικητή Κρήτης Χουσεΐν Πασά, ο οποίος τον οδήγησε στα Χανιά με συνοδεία φιλαρμονικής(!), ενώ στους δρόμους πανηγύριζαν οι Τούρκοι για τη σύλληψη του Κριάρη. Οι πρόξενοι όμως των μεγάλων δυνάμεων προειδοποίησαν να μη πάθη τίποτα ο Κριάρης. Εν τω μεταξύ τον ανέλαβε ο γιατρός Βώμ, τον θεράπευσε μετά από εννέα μήνες στο νοσοκομείο των φυλακών.
Αργότερα με παρέμβαση των προξένων, ελευθερώθηκε και πήγε στο χωριό Αζωγηρές, όπου έμενε με την οικογένειά του. ‘Ένα χρόνο αργότερα αναχώρησε κρυφά με την οικογένειά και επέστρεψε στην Αθήνα, μισθοδοτούμενος από την Ελληνική Κυβέρνηση. μέχρι του 1878.


*Ο ένας από τους γιους του, ο Αριστείδης, με μεγάλη πολιτική δράση στην Κρήτη. Πήρε μέρος εθελοντικά και στους Βαλκανικούς Πολέμους. Μεταξύ άλλων πολέμησε και στο Δρίσκο, όταν σκοτώθηκε εκεί ο ποιητής Λορέντζος Μαβίλης

Τότε, εξερράγη μια ακόμα επανάσταση στην Κρήτη. Ο Κριάρης αν και μεγάλος σε ηλικία κατήλθε και πάλι στην Κρήτη με τους τρεις γιους του Γεώργιο, Ιωάννη και Αριστείδη, όπου εξελέγη και πάλι Αρχηγός των Σελινιωτών. Μετά το πέρας και αυτής της επανάστασης επανήλθε στην Αθήνα, ένθα παρέμεινε έως το θάνατό του στις 7 Ιουνίου 1884. Επικήδειο λόγο στην εκκλησία της Αγίας Ειρήνης, εκφώνησαν οι γιατροί Χ. Παπαδάκης και Αντ. Εμμ. Παπαδάκης και οι φοιτητές Ν. Ξουριδάκης και Α. Μαυρουδάκης. Επί του τάφου του στο Α΄ Νεκροταφείο, επιτάφιο λόγο εκφώνησε ο γυμνασιάρχης Α.Ι.Αντωνιάδης και ένα βραχύ ελεγείο ο Γ. Καπετανάκης.
*Ο θάνατος του Κριάρη στην εφημερίδα "Παλιγγενεσία"

Πριν πεθάνει όμως η μοίρα έπαιξε ένα ακόμα παιχνίδι με τον καπετάν Κριάρη. Ο Τούρκος Φούσκης Σελήμ Αγάς, προσβλήθηκε από μια σοβαρή πάθηση των ματιών του. Έτσι όταν έμαθε ότι ο Κριάρης ζει στην Αθήνα ταξίδεψε και τον συνάντησε. Ο Κρητικός καπετάνιος τον φιλοξένησε στο σπίτι του μέχρι να θεραπευθεί. Ο Αντωνιάδης στον επικήδειό του θυμήθηκε αυτό το περιστατικό λέγοντας:
«Τον εφιλόξενησεν εις τον πενιχρόν αυτού οίκον και μέχρι δακρύων συγκινούμενοι, έβλεπον των Αθηνών οι κάτοικοι, τούτον των μαχών τον ήρωα οδηγούντα ως μικρόν παιδίον εκ της χειρός εις το οφθαλμιατρείον εκείνον, όν αμειλίκτως άλλοτε ήθελε φονεύσει αν εις μάχην τον απήντα».


*Όρθιος στο κέντρο, ο γιος του ήρωα, ο Αριστείδης Κριάρης, σε φωτογράφιση του 1905, αρχηγός Σελίνου και αντιπρόεδρος της Επαναστατικής Συνέλευσης των Κρητών (Αρχείο Ελ. Βενιζέλου)

Η λαϊκή μούσα τραγούδησε τον καπετάν Κωνσταντίνο Κριάρη:
«Όποιος στον Άδη κατεβεί να μην το λησμονήσει
Να πάει να βρεί τσι αρχηγούς Κριγιάρη και Κορκίδη
Σκαλίδ’ απού την Κίσσαμο και τον Γρυφαναγνώστη,
Το γέρο τον Πωλιουδόβαρδα, το γέρο και τον νέο,
Να των επεί τα νέϊκα πούχαν επιθυμία.
Πως ελευθερωθήκαμε από την τυραννία
Κι ο Τούρκος δεν δικάζει μπλιο!».

ΠΗΓΕΣ:
*Αλέξανδρος Παπαδερός «Κωνσταντίνος Κριάρης, ο Αρχηγός του Σελίνου» Αθήνα 1967.
* kriaras.com Wordpress weblog
*Περιοδικό «Αττικόν Μουσείον» 1884.
*Τύπος εποχής

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης