Παντού υπάρχει ένας Κρητικός!

02.09.2014



Όσοι τις επισκέφτηκαν μία φορά, έμειναν για πάντα αιχμάλωτοι της ομορφιάς τους. Η Βενετία και η Φλωρεντία είναι τα δύο αναγεννησιακά κοσμήματα της Βόρειας Ιταλίας. Η σιωπή των ψηλών επιβλητικών κτιρίων χάνεται μέσα στις αδιάκοπες συνομιλίες των πολυάριθμων τουριστών που κατακλύζουν όλες τις εποχές του χρόνου τα στενά σοκάκια των δύο αυτών γοητευτικών πόλεων. Σε αυτά τα σοκάκια περπάτησαν πριν από αρκετούς αιώνες Κρήτες λόγιοι και ζωγράφοι, που μετέδωσαν στην Ελλάδα τα Φώτα της Ιταλικής Αναγέννησης.


12 Αυγούστου 1204 και η Κρήτη παραχωρείται από τον Βονιφάτιο στη Δημοκρατία της Βενετίας. Από τότε και μέχρι το 1669, όταν παραδόθηκε ο Χάνδακας – όπως λεγόταν τότε το Ηράκλειο από το χαντάκι που περιέβαλλε τα τείχη της πόλης - μετά από πολυετή πολιορκία στους Οθωμανούς Τούρκους, η Κρήτη γνώρισε μεγάλη άνθιση στη λογοτεχνία και αποτέλεσε λίκνο του ελληνικού πολιτισμού. Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ή όπως έγινε γνωστός σε όλο τον κόσμο της τέχνης ο El Greco, Μάρκος Μουσούρος, Δημήτρης Δαμιλάς, Γεράσιμος Βλάχος, Ιωάννης Γρηγορόπουλος, Ζαχαρίας Καλλιέργης, Νικόλαος Βλαστός είναι μερικοί από τους Κρήτες λόγιους, τυπογράφους και καλλιτέχνες, που κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας έκαναν γνωστό το ελληνικό πνεύμα στο Δυτικό πολιτισμό.

Στα τέλη του 15ου αιώνα η Kρήτη αποτελούσε για πολλούς το νόμιμο συνεχιστή της βυζαντινής πολιτισμικής παράδοσης και είχε ήδη αναδειχθεί σε έναν από τους σημαντικότερους πυρήνες των ελληνικών σπουδών του τότε κόσμου. Το 1470 γεννήθηκε στο Χάνδακα ο Μάρκος Μουσούρος, ο Κρητικός που αναγνωρίστηκε ως ο σημαντικότερος φιλόλογος της Αναγέννησης. Δυτικοί λόγιοι είχαν ήδη αρχίσει να επισκέπτονται τον τόπο, για να μάθουν τη γλώσσα και να αγοράσουν χειρόγραφα τη στιγμή που κωδικογράφοι και καλλιγράφοι στο νησί αντέγραφαν σημαντικά έργα της ελληνικής και βυζαντινής γραμματείας, συμβάλλοντας έτσι στη διάσωσή τους μέχρι σήμερα.

                                                           Βενετία

Ο Μάρκος Mουσούρος εγκαταστάθηκε στη Φλωρεντία σε νεαρή ηλικία, τότε που στην αυλή του Λαυρέντιου των Μεδίκων, στις Ακαδημίες και στο Πανεπιστήμιο, χτυπούσε ακόμα η καρδιά της Αναγέννησης. Μυήθηκε στα μυστικά της φιλολογικής επιστήμης από τον Ιωάννη ή αλλιώς Iανό Λάσκαρη, έναν από τους διαπρεπέστερους Kωνσταντινουπολίτες λόγιους της εποχής του, ο οποίος μετά την Άλωση της Πόλης κατέφυγε στην Κρήτη και αργότερα στην Ιταλία, όπου σπούδασε φιλολογία στο πανεπιστήμιο της Πάντοβας και της Φλωρεντίας με τη βοήθεια του καρδινάλιου Βησσαρίωνα. Xάρη στην εκδοτική επιμέλεια του Μάρκου Μουσούρου, παρέα με τον επιστήθιο φίλο του και συμμαθητή του από το Χάνδακα, Ιωάννη Γρηγορόπουλου ολοκληρώθηκαν κάποιες από τις σπουδαιότερες πρώτες εκδόσεις κλασικών κειμένων, όπως τα Άπαντα του Ομήρου και το Μεγάλο Ετυμολογικό. Μαζί με τους Κρητικούς τυπογράφους Ζαχαρία Καλλιέργη, Δημήτριο Δαμιλά και Νικόλαο Βλαστό ασχολήθηκαν συστηματικά με την έκδοση ελληνικών κειμένων το 15ο και 16ο αιώνα.

Φλωρεντία

O Mουσούρος μετοίκησε γύρω στο 1493 στη Bενετία, για να συνεργαστεί με το σπουδαίο Ιταλό λόγιο ελληνιστή, φιλέλληνα εκδότη και τυπογράφο, Άλδο Μανούτιο (Aldus Manutius), o οποίος εκτός από την τυπογραφική του δράση, ασχολήθηκε και με την ίδρυση Ελληνικής Ακαδημίας στη Βενετία. Η Βενετία τότε χαρακτηρίστηκε από πολλούς ως «το άλλο Βυζάντιο», καθώς ήταν πολύ δραστήριο το ελληνικό στοιχείο στην πόλη και με την ανάπτυξη της τυπογραφίας αποτέλεσε πόλο έλξης για τους Κρήτες που αναζητούσαν τρόπους διατήρησης και διάδοσης του ελληνικού στοιχείου μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους.

Ο Γεράσιμος Βλάχος, λόγιος και κληρικός, εργάστηκε ως δάσκαλος φιλοσοφικών και θεολογικών μαθημάτων σε σχολεία της Κρήτης και της Ιταλίας και ανέπτυξε ευρεία συγγραφική δράση το 17ο αιώνα. Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στο Χάνδακα, συνέχισε τις σπουδές του στην Πάντοβα, δίδαξε στην ελληνική παροικία της Βενετίας, προσέφερε τη μεγάλη περιουσία του για την οικονομική ενίσχυση του πολέμου των συντοπιτών του εναντίον των Τούρκων, διετέλεσε ηγούμενος της μονής της Παναγίας της Παλαιοπόλεως στην Κέρκυρα και αποτέλεσε με τη σειρά του έναν πεφωτισμένο Κρητικό, γνώστη της δυτικής θεολογίας και υποστηρικτή του ορθόδοξου χριστιανικού δόγματος και της ελληνικής φιλολογίας.

Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος δε χρειάζεται συστάσεις. Είναι ένας από τους μεγαλύτερους ζωγράφους της Αναγέννησης που υπέγραφε τα έργα του πάντα στα ελληνικά με βυζαντινούς χαρακτήρες: «Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ο Κρης εποίει». Γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης το 1541, όπου σπούδασε βυζαντινή ζωγραφική και γνώρισε τη δυτική τέχνη. Την εποχή εκείνη κυκλοφορούσαν στην Κρήτη χαρακτικά και ζωγραφικά έργα διαφόρων καλλιτεχνών της Αναγέννησης. Αργότερα ταξίδεψε στη Βενετία και μαθήτευσε δίπλα στο μεγάλο Ιταλό ζωγράφο Τιτσιάνο υιοθετώντας στοιχεία του μανιερισμού. Μετά τη Βενετία ακολούθησαν η Πάρμα, η Φλωρεντία και τελικά η Ρώμη όπου και παρέμεινε για 6 χρόνια από το 1570. Το 1577 βρισκόταν σίγουρα στο Τολέδο της Ισπανίας, όπου έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του.

Μια βόλτα στη Galleria degli Uffizi στη Φλωρεντία, την παλαιότερη πινακοθήκη της Ευρώπης (η ιστορία της ξεκινά το 1581 από τον Φραγκίσκο I της δυναστείας των Μεδίκων) και μια από τις σπουδαιότερες, θα σου αποκαλύψει δύο σημαντικά έργα του Θεοτοκόπουλου: «Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης και ο Άγιος Φραγκίσκος» και «Τα Δάκρυα του Άγιου Πέτρου».

 O Άγιος Ιωάννης ο Ευαγγελιστής και ο Άγιος Φραγκίσκος του El Greco

Το Uffizi όμως κρύβει και μία ακόμα έκπληξη στους Έλληνες επισκέπτες του. Ανάμεσα σε πολλά και σημαντικά αρχαία γλυπτά που κοσμούν το εσωτερικό του, βρίσκεται το πορτρέτο ενός γενειοφόρου άντρα με καταγωγή από την Κρήτη! Αντίγραφο του πορτρέτου βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου, το οποίο βρέθηκε στην αρχαίο Λύττο. Η σύγκριση των δύο έργων δείχνει μεγάλη ομοιότητα μεταξύ τους, όχι μόνο στα γενικά χαρακτηριστικά, αλλά και σε πιο μικρές λεπτομέρειες, όπως οι ρυτίδες στο μέτωπο ή τα γένια και τα μαλλιά.

To αντίγραφο του Κρητικού στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου

Δυστυχώς, δεν είναι γνωστή η ταυτότητα του γενειοφόρου άντρα. Πώς βρέθηκε όμως η προτομή του στη Φλωρεντία; Όλα δείχνουν πως τα δύο αυτά έργα δημιουργήθηκαν στο ίδιο ελληνικό εργαστήριο και ανήκουν στην εποχή των Αντωνίνων, πιθανότατα στα πρώτα χρόνια του Μάρκου Αυρήλιου το 2ο αιώνα μ.Χ. Στο Ευρετήριο του Uffizi αναφέρεται ότι το πορτρέτο αυτό βρίσκεται εκεί από το 1704. Υπάρχουν πληροφορίες ότι αρχαία αντικείμενα έφθασαν στη Φλωρεντία από την ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά του Αιγαίου ήδη από τον 14ο και 15ο αιώνα. Ενδιάμεσος σταθμός για τη μεταφορά του στη Φλωρεντία ήταν μάλλον η Βενετία, όπου είχαν ήδη μεταφερθεί σημαντικές Κρητικές αρχαιότητες, λόγω της Ενετικής κυριαρχίας στο νησί.


O... Κρητικός του Uffizi

Βέβαια, η περιπλάνηση του Κρητικού από την αρχαία Λύττο στη Βενετία και αργότερα στη Φλωρεντία παραμένει υποθετική. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η Κρήτη διατηρεί δυνατούς τους δεσμούς της με το παρελθόν και κρατά τα σκήπτρα μιας πολιτισμικής παράδοσης που χάνεται πίσω στους αιώνες.


Γλύκα Στόιου

myKriti.gr" />