Σχέδιο “Καλλικράτης”: περισσότερος συγκεντρωτισμός και λιγότεροι πόροι

27.03.2014

Σπύρος Κούρτης


Χωρίς επί της ουσίας να άρουν κανένα από τα προβλήματα της προηγούμενης μεταρρύθμισης, οι εισηγητές του “Καλλικράτη”, επικαλούμενοι το δημοκρατικό αίτημα της αποκέντρωσης:

1. καθιερώνουν ένα σύστημα ακόμη πιο συγκεντρωτικό και απομακρυσμένο από τους πολίτες, που οδηγεί σε λιγότερη δημοκρατία και λιγότερη αυτοδιοίκηση
2. μεταβιβάζουν δαπάνες έργων και υπηρεσιών στους Δήμους και τις περιφέρειες

1. Η Διακυβέρνηση των τοπικών υποθέσεων

Με το σύστημα εκλογής των οργάνων σε δύο γύρους, ο πρώτος σε ψήφους συνδυασμός, ανεξάρτητα από το ποσοστό που έλαβε στον πρώτο γύρο, γίνεται παντοδύναμος και εξασφαλίζει τα 3/5 των εδρών, όχι μόνο στο δημοτικό συμβούλιο, αλλά και σε όλες τις δημοτικές κοινότητες. Οι δημοτικοί σύμβουλοι εκλέγονται από τους ΟΤΑ που συνενώνονται, αναλογικά με τον πληθυσμό τους. Για να συμμετάσχει ένας συνδυασμός στις δημοτικές εκλογές απαιτούνται υποψήφιοι σε όλες τις δημοτικές ενότητες (Καποδιστριακοί ΟΤΑ) που αποτελούν τις εκλογικές περιφέρειες του νέου ΟΤΑ, αλλά και σε όλες τις δημοτικές κοινότητες (πρώην Δ.Δ. άνω των 2000 κατοίκων).

Χωριά, κωμοπόλεις και γειτονιές μεγαλουπόλεων (άνω των 100 χιλ. κατοίκων) χάνουν τη δυνατότητα να επηρεάζουν τις αποφάσεις για τα τοπικά τους θέματα, αφού εκλέγουν συμβούλια με κυρίως γνωμοδοτικό χαρακτήρα. Η δυνατότητα να ασκήσουν αρμοδιότητες δίνεται μόνο εάν τις μεταφέρει το δημοτικό συμβούλιο. Οι γειτονιές των πόλεων , που θα ανήκουν στους διευρυμένους Δήμους δεν εκλέγουν ούτε καν γνωμοδοτικά συμβούλια.

Συνέπεια των παραπάνω είναι ότι: όσο περισσότεροι είναι οι Οργανισμοί που συνενώνονται, τόσο περισσότερα τμήματα των τοπικών κοινωνιών θα υποεκπροσωπούνται ή και δεν θα εκπροσωπούνται. Ομάδες ενεργών πολιτών, ανεξάρτητα σχήματα και μικρότερες πολιτικές δυνάμεις θα δυσκολεύονται ακόμη και να εκπροσωπηθούν στα όργανα της αυτοδιοίκησης.

Ο Δήμαρχος αναφέρεται σε όλους τους δημότες, σε αντίθεση με τους δημοτικούς συμβούλους που αντιστοιχούν σε μικρότερες εκλογικές περιφέρειες. Αρμοδιότητες αποφασιστικού χαρακτήρα, εκτός από το δημοτικό συμβούλιο ορίζεται ότι θα ασκούν Επιτροπές ως εξής:
• Η Εκτελεστική, που αποτελείται από το Δήμαρχο και τους διορισμένους από αυτόν αντιδημάρχους, θα λειτουργεί ως μικρή κυβέρνηση
• Η Οικονομική επιτροπή και η επιτροπή Ποιότητας Ζωής, στις οποίες εκπροσωπείται και ο δεύτερος κατά σειρά συνδυασμός, αλλά χωρίς μέριμνα για τη συμμετοχή των υπολοίπων.

Έτσι το δημοτικό συμβούλιο αποδυναμώνεται, ο δήμαρχος γίνεται πανίσχυρος και ο πολίτης απομακρύνεται ακόμη περισσότερο από την τοπική εξουσία.

Με το ίδιο εκλογικό σύστημα και με μικρές παραλλαγές συγκροτούνται και τα Περιφερειακά όργανα. Άμεσα εκλέγονται ο Περιφερειάρχης, οι Αντιπεριφερειάρχες και οι Περιφερειακοί Σύμβουλοι που αντιστοιχούν σε κάθε νομό, αναλογικά με τον πληθυσμό.

Αρμοδιότητες αποφασιστικού χαρακτήρα θα ασκεί, και στην Περιφέρεια, η Εκτελεστική Επιτροπή που αποτελείται από τον Περιφερειάρχη και τους Αντιπεριφερειάρχες. Από το Περιφερειακό Συμβούλιο εκλέγεται η Οικονομική επιτροπή, στην οποία υπάρχει και μειοψηφία, ενώ μπορεί να αποφασίσει και μέχρι 2 ακόμη επιτροπές. Η εκλογή των περιφερειακών συμβούλων από εκλογικές περιφέρειες που αντιστοιχούν στους νομούς που συνενώνονται, εξασφαλίζει ότι καθολική δημοκρατική νομιμοποίηση θα έχουν μόνο οι περιφερειάρχες. Παράλληλα με τις 13 Περιφέρειες, συγκροτήθηκαν και 7 κρατικές διοικήσεις με αρμοδιότητες που αλληλοεπικαλύπτονται με των περιφερειών.

Τέλος η θητεία στους δήμους και τις Περιφέρειες, αυξήθηκε σε πέντε έτη, απομακρύνοντας έτσι περισσότερο τον έλεγχο έστω και μέσω της ψήφου.

Για να ολοκληρωθεί η εικόνα της μεταρρύθμισης πρέπει να αναφερθούν νέοι θεσμοί αλλά με αποκλειστικά γνωμοδοτικό χαρακτήρα:
• Οι Επιτροπές Διαβούλευσης, συγκροτούνται με απόφαση των συμβουλίων και θεωρητικά συνεδριάζουν τουλάχιστον ανά τρίμηνο. Το 1/3 των μελών είναι πολίτες κληρωτοί και οι υπόλοιποι είναι εκπρόσωποι φορέων.
• Ο Συμπαραστάτης για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις σε Περιφέρειες και Δήμους (>20 χιλ) – προσωπικότητα που εκλέγεται από συμβούλιο για να ασχολείται με περιπτώσεις κακοδιοίκησης. Στο εξής, λοιπόν, οι πολίτες θα κάνουν «τα παράπονα τους στον Συμπαραστάτη» αντί για το Δήμαρχο.
• Τα Συμβούλια ένταξης μεταναστών στους Δήμους

Αξίζει να σημειωθεί ακόμη και αν ήταν όλα τα παραπάνω ήταν σε θετική κατεύθυνση, θα μπορούσαν να θεσμοθετηθούν και χωρίς την υπόλοιπη μεταρρύθμιση.

Συμπέρασμα 1ο

Το μεγαλύτερο μέγεθος των ΟΤΑ α΄ και β΄ βαθμού, σε συνδυασμό με το εκλογικό σύστημα και το σύστημα διακυβέρνησης που ορίζεται:
• Μειώνει τον κοινωνικό έλεγχο και οδηγεί σε συγκεντρωτισμό και αδιαφάνεια
• Αυξάνει κατακόρυφα την επιρροή των κομμάτων εξουσίας αλλά και την εξυπηρέτηση οικονομικών συμφερόντων και ιδιαίτερα των μεγαλύτερων βιομηχανιών, επιχειρήσεων, εργολάβων κλπ.

2. Η οικονομική κατάσταση και η παροχή υπηρεσιών

Οι νέοι μεγαλύτεροι Οργανισμοί δεν θα είναι ούτε ισχυρότεροι, ούτε πιο αποτελεσματικοί. Σύμφωνα με το σχέδιο, στους Δήμους και στις Περιφέρειες μεταβιβάζονται πάρα πολλές αρμοδιότητες (περίπου 300 σε κάθε επίπεδο) κοινωνικής, περιβαλλοντικής, πολεοδομικής, αναπτυξιακής ευθύνης. Για να γίνουν όλες οι απαραίτητες αλλαγές και να εφαρμοσθεί κατ’ αρχήν η μεταρρύθμιση, απαιτείται ένα σημαντικό κόστος, που είχε εκτιμηθεί σε πάνω από 4 δις. Αντίθετα, η Κυβέρνηση δηλώνει ότι θα εξοικονομήσει 1,8 δις.

Στη συνέχεια, για να μπορούν οι Οργανισμοί να ασκούν τις επιπλέον αρμοδιότητες απαιτούνται πόροι. Το σχέδιο ορίζει συγκεκριμένα ποσοστά φόρων εισοδήματος, ΦΠΑ και ΦΑΠ, αλλά δεν προσδιορίζει αν είναι επαρκή. Απλώς, αναφέρει ότι εάν τελικά αποδειχθεί ότι οι πόροι δεν επαρκούν για την άσκηση των αρμοδιοτήτων, όταν και εφόσον εκτιμηθούν, θα μεταβιβαστούν με Προεδρικό Διάταγμα. Με την προηγούμενη εμπειρία συστηματικής παρακράτησης των εσόδων της Αυτοδιοίκησης από το κράτος και μπροστά σε πρόγραμμα ακραίας δημοσιονομικής περιστολής, η ανεπάρκεια των πόρων για την άσκηση των αρμοδιοτήτων πρέπει να θεωρείται η πιο πιθανή εξέλιξη.

Μείωση νομικών προσώπων και μείωση προσωπικού

Οι περισσότερες επιχειρήσεις των ΟΤΑ λειτούργησαν ως πελατειακοί μηχανισμοί με υπερβολικά έξοδα και αδιαφάνεια. Μια πραγματική λύση θα ήταν η κατάργηση αυτών των προβληματικών θεσμών, αφού τόσο οι κοινωνικές όσο και οι αναπτυξιακές δράσεις θα μπορούσαν να υλοποιηθούν από τους ΟΤΑ, με την πρόβλεψη των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων στην διαχείριση και την διοίκηση. Μέσω του “Καλλικράτη”, οι επιχειρήσεις δεν καταργούνται αλλά μειώνονται: από περίπου 6.000 εκτιμάται ότι θα μειωθούν σε 2.000.

Το προσωπικό θα μειωθεί δραστικά από την αρχή: 35.000 συμβασιούχοι (συμβάσεις ορισμένου χρόνου και έργου) εκτιμάται ότι θα απολυθούν, χωρίς να έχει εκτιμηθεί η επάρκεια του προσωπικού για το σύνολο των αναγκών. Η μείωση θα συνεχισθεί και στο μέλλον αφού οι υπάλληλοι που μετατάσσονται από τις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις, εντάσσονται σε θέσεις που καταργούνται όταν αποχωρήσουν.

Οργανισμοί υπό επιτήρηση και ασφυξία

Εθελοντικά ή υποχρεωτικά (με απόφαση του Υπ. Εσωτερικών), Δήμοι και Περιφέρειες που οφείλουν, εισάγονται σε Ειδικό πρόγραμμα εξυγίανσης που προβλέπει:
• Επιτήρηση από ελεγκτική επιτροπή
• Περιορισμό/αναστολή προσλήψεων
• Απαγόρευση νέου δανείου
• Διάθεση των εσόδων που έχει ο ΟΤΑ για έργα, δράσεις και υπηρεσίες

Ας σημειωθεί ότι οι Δήμοι που δημιούργησε ο Καποδίστριας, ιδιαίτερα οι μεγαλύτεροι,;ήταν ήδη κατά πλειοψηφία υπερχρεωμένοι.

Συμπέρασμα 2ο

Οι μεγαλύτεροι Οργανισμοί σε Δήμους και Περιφέρειες, χωρίς πόρους και προσωπικό, αλλά με πολλές νέες αρμοδιότητες, υποχρεώνονται:

• να μειώσουν τις παροχές υπηρεσιών και έργων
• να επιβάλλουν ανταποδοτική φορολογία στους δημότες

που θα έχουν ως αποτέλεσμα την κατακόρυφη αύξηση των κοινωνικών, ενδοδημοτικών και ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων καθώς και των προβλημάτων των περιοχών.

Ανισότητες και προβλήματα που ταλαιπωρούν τους πολίτες της επαρχίας

Ενδεικτικά, και όχι εξαντλητικά, μπορούν να αναφερθούν:
• Συγκέντρωση δραστηριοτήτων κατά μήκος της ΠΑΘΕ (εθνικής οδού) και πλησίον της Αττικής. Υστέρηση των ορεινών περιοχών .
• Μείωση των παραγωγικών δραστηριοτήτων στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα - κυρίως των μικρών και μεσαίων
• Χαμηλή αξιοποίηση σημαντικών τουριστικών πόρων, όπως τα παράλια του Κορινθιακού, οι ορεινοί όγκοι, σημαντικά μνημεία και αρχαιολογικοί χώροι
• Αστικοποίηση και δημογραφική κατάρρευση των αγροτικών και των ορεινών οικισμών
• Υψηλό ποσοστό του πληθυσμού διατρέχει κίνδυνο φτώχειας .
• Διάσπαρτη, εκτός σχεδίου, υπερσυγκέντρωση βαριών βιομηχανιών και μονάδων ΣΕΒΕΖΟ στην περιοχή Θήβας – Οινοφύτων – Σχηματαρίου - Χαλκίδας
• Έλλειψη διαχείρισης βιομηχανικών, επικινδύνων στερεών και υγρών αποβλήτων
• Ανεξέλεγκτη περιβαλλοντικά λειτουργία των μεγάλων βιομηχανικών πόλων: του Αλουμινίου της Ελλάδας, της ΛΑΡΚΟ, του πόλου ΑΓΕΤ - ΔΕΗ στο Αλιβέρι
• Ανεξέλεγκτη μεταλλευτική δραστηριότητα στην Οίτη, τη Γκιώνα, τη Δίρφυ και τον Ελικώνα
• Σοβαρή ρύπανση όλων των θαλασσών που την περιβάλλουν: Ευβοϊκού, Κορινθιακού, Μαλιακού
• Αυθαίρετη δόμηση σε ακτές και δάση με ακραίο παράδειγμα τον Παρνασσό
• Μετατροπή της Βοιωτίας, της Εύβοιας,Μαγνησίας και, εν μέρει, της Φθιώτιδας σε τεράστιο, όσο και ανώφελο ενεργειακό κέντρο, με ανυπολόγιστες συνέπειες στην υγεία, στο περιβάλλον, την απασχόληση και την οικονομία.

Απέναντι σε όλα αυτά τα προβλήματα, την προηγούμενη περίοδο:
• Σπαταλήθηκαν πόροι σε επουσιώδη έργα και άχρηστα προγράμματα, με κριτήριο «το καλό του αναδόχου»
• Οι περισσότεροι αιρετοί λειτούργησαν ως εντολοδόχοι επιχειρήσεων, αγνοώντας το όποιο περιβαλλοντικό ή κοινωνικό κόστος
• Δεν ασκήθηκε ουσιαστική παρέμβαση για τα περιφερειακά προβλήματα

Η κοινωνία των πολιτών, όπως εκφράσθηκε από κάθε είδους συλλογικότητες, δημιούργησε μια πολύτιμη παρακαταθήκη στον πολιτισμό, την ενημέρωση, την κοινωνική αλληλεγγύη, ακόμη και στις οικονομικές δραστηριότητες.

Το δικαίωμα και τη δυνατότητα των πολιτών να παρεμβαίνουν, να αντιμάχονται τις παθογένειες της υφιστάμενης κατάστασης και να αμύνονται απέναντι στην αυθαιρεσία του συστήματος περιορίζει ακόμη περισσότερο η μεταρρύθμιση του Καλλικράτη. Στις σημερινές συνθήκες η έννοια “αυτοδιοικητικό κίνημα” πρέπει να αποκτήσει ένα νέο περιεχόμενο, για να αντισταθούμε σε αυτό που μας επιβάλλεται και να διεκδικήσουμε αυτοδιοίκηση με κοινωνική συμμετοχή σε όλη τη χώρα.